
ضربه به جایگاه علمی ایران
به گزارش گاهیما، طی سال های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۹ تعداد ۱۲ هزار پژوهشگر و نخبه علمی از کشور مهاجرت کردند؛ یعنی سالانه هزار نفر که طی توصیفات و آمارهای وزیر علوم، این سیل دردناک مهاجرت ضربه بزرگی به بخش تولید علم و پژوهش کشور وارد کرده است. یکی از این ضربه ها به روایت حسین سیمایی صراف، وزیر علوم، مهاجرت پژوهشگران از کشور و افت وضعیت تولید علم ایران در آمارهای بین المللی است. وزیر علوم دو روز قبل این طور گفت: «از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ ما ۱۲ هزار پژوهشگر داریم که از کشور خارج شدند. این ها کسانی هستند که در ایران تحصیل کردند. ممکن است فارغ التحصیلان ارشد، دکتری یا هیئت علمی بودند که از کشور رفتند و در یک نشریه معتبر بین المللی با نام یک پژوهشگاه خارجی مقاله منتشر کردند. طی یک سال ۲۸ هزار مقاله منتشر کردند که اگر این تعداد مقاله با نام یک دانشگاه ایرانی منتشر میشد، رتبه علمی ۱۴ را داشتیم؛ در حالی که الان ۱۷ هستیم.»
ارتباط مستقیم مهاجرت با کاهش رتبه علمی
در همین زمینه، دکتر علی گزمی، عضو هیئت علمی موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام گفته است:
«در مجموع از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۳ تعداد ۱۲ هزار پژوهشگر ایرانی به خارج از کشور مهاجرت کرده که ۶۰ درصد آن ها مربوط به همین سه سال اخیر است. اگر مقالات تولیدی این پژوهشگران را از گردونه تولید علم کشور حذف کنیم، متوجه تاثیر پررنگ افزایش مهاجرت این پژوهشگران بر کاهش رتبه علمی کشور و کاهش جایگاه دانشگاههای ایرانی در رتبهبندیهای بینالمللی خواهیم شد.»
رتبه ۱۷ تولید علم جهان با ۶۵ هزار مقاله
در آخرین رتبهبندی ISI ( موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام )، جمهوری اسلامی ایران با تولید ۶۵ هزار مقاله بین المللی، رتبه ۱۷ دنیا را در کسب علم کسب کرد.این در حالی است که منطبق بر برنامه توسعه کشور، ایران باید در جایگاه ۱۴ دنیا جای گیرد؛ جایگاهی که به گفته علی گزمی، مهاجرت پژوهشگران شامل دانشجویان نخبه و اعضای هیئت علمی دانشگاهها مانع بزرگی در مسیر محقق نشده آن بوده است.به گفته گزمی، یکی از بحث هایی که مطرح می شود، تاثیر برپایی کنفرانسهای علمی بین المللی در ارتقای جایگاه علمی کشور است اما عضو هیئت علمی ISC ، این تولیدات تنها سه تا چهار هزار مقاله یعنی ۲ تا ۳ درصد تولید علم ایران را در بر داشته و رقم آن قدر نیست که فاصله ۶۵ هزار مقاله کنونی را با ۹۳ هزار مقاله هدف، پر کند.
یک پیش بینی نگران کننده
همه این ماجراها، شاید ما را با آینده ای خطرناک روبه رو کند. دکتر گزمی، عضو هیئت علمی ISC، گفته است: اگر توجه مسئولان را جلب و کشور را بسیج نکنیم، در ۲۰۲۸ یعنی چهار سال آینده، روند کاهشی تولید علم در ایران همچنان ادامه خواهد یافت و به ۵۰ هزار مقاله در سال خواهد رسید؛ این یعنی رتبه علمی کشور در چهار سال آینده، ۱۱ سال به عقب بر خواهد گشت.
اگر مهاجرت ها نبود
هر چند به گفته او شیب این روند کاهشی در نظام رتبه بندی اسکوپوس کمی ملایم تر از ISI است اما افت، حتمی است. خبرگزاری دولتی ایرنا به نقل از دکتر گزکی نوشته است: این در حالی است که اگر شیب تولید علم ایران پس از ۲۰۲۱ نیز با همان شتاب پیشین به پیش میرفت، اکنون یعنی در رتبه بندی ۲۰۲۴، باید در جایگاه ۱۳ دنیا قرار میگرفتیم؛ جایگاهی که اکنون برزیل با تولید ۹۳ هزار مقاله از آن خود کرده است.
مهاجرت چرا؟
اما این که چرا این مهاجرت ها صورت می گیرد، تقریبا دلایل آشکاری دارد. وزیر علوم معتقد است: یکی از این دلایل، اقتصادی است؛ به هر حال پژوهشگران هم زندگی دارند که با حمایتهای مالی ما زندگی آن ها تامین نمی شود، یکی دیگر از این دلایل، منزلت اجتماعی است که آنچنان که باید رعایت نمیشود. این یک دلیل مهاجرت است؛ البته عده ای نیز به دلیل جذابیتهای مقصد، امکانات پژوهشی و انتخاب های شخصی افراد بر میگردند.
و یک مقایسه
در همین زمینه ها، علیرضا افشاریفر رئیس دانشگاه شیراز چندی قبل، توضیحاتی داده و گفته است: حقوق اعضای هیئت علمی ایران، معادل ۱۰ تا ۲۵ درصد حقوق اعضای هیئت علمی امارات است و نسبت به حقوق اعضای هیئت علمی کشورهای عربستان، تنها ۱۱ تا ۲۹ درصد، به قطر ۹ تا ۲۲ درصد، به کویت ۱۱ تا ۲۹ درصد، عمان ۱۳ تا ۳۳ درصد، بحرین ۱۱ تا ۲۹، ترکیه ۲۹ تا ۵۰ درصد، عراق ۲۰ تا ۶۷ درصد و حتی پاکستان ۴۰ تا ۱۰۰ درصد است. علاوه بر حقوق، تامین مسکن نیز از دیگر نیازهایی است که به ماندگاری اعضای هیئت علمی کمک شایانی می کند؛ چرا که در ایران نیمی از درآمد افراد صرف تامین مسکن میشود.
گزارش از: صادق غفوریان